Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych

„Ponieważ żyli prawem wilka
Historia o nich głucho milczy
Pozostał po nich w kopnym śniegu
Ich gniew, ich rozpacz i ślad ich wilczy.”(…)

Tak pisał Zbigniew Herbert w swoim wierszu „Wilki” o „Żołnierzach wyklętych”, czyli żołnierzach stawiających opór sowietyzacji Polski i walczących o wolną ojczyznę jeszcze przez wiele lat po zakończeniu II wojny światowej. „Nil”, „Zapora”, „Inka”, „Łupaszka”, „Ogień”, „Lalek” to pseudonimy jednych z najbardziej znanych i zasłużonych działaczy podziemia antykomunistycznego, jakich obecnie znamy. Traktowani przez władzę ludową jak zdrajcy oddali swoje życie w beznadziejnej walce, stawiając czoła zarówno siłom zbrojnym nowego agresora, jak i szerzonej przez niego bezwzględnej propagandzie. Mobilizację i walkę ich oraz im podobnym uznaje się za pierwszy odruch samoobronny społeczeństwa polskiego przeciwko sowieckiej agresji i narzuconą siłą komunistyczną władzą, oraz przykład najliczniejszej antykomunistycznej konspiracji zbrojnej w skali europejskiej.

Szacuje się, że w momencie oficjalnego zakończenia wojny w Europie, członkami walczącego podziemia było blisko 80 tys osób. W ciągu kolejnych lat przez różne organizacje zbrojne przewinęło się ok 120-150 tys. ludzi, z czego śmierć w boju poniosło 8668 osób, przy czym ostatnia z nich – Józef Franczak ps. „Lalek” z oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka” – zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych 18 lat po wojnie – 21 października 1963 roku. Osoby które zatrzymano najczęściej skazywane były przez komunistyczne władze na ciężkie więzienie pod kłamliwymi zarzutami współpracy z niedawnym okupantem niemieckim. Na wyrok śmierci, nierzadko orzekany przy pogwałceniu wszelkich zasad prawa, często w celi samego skazańca, skazano ok 5 tys osób – połowa wyroków została wykonana.

Po raz pierwszy sformułowania „Żołnierze Wyklęci” użyto w 1993 roku, w tytule wystawy Leszka Żebrowskiego „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.” i odnosi się ono do uczestników ruchu partyzanckiego nazywanych również „żołnierzami drugiej konspiracji” lub „Żołnierzami Niezłomnymi”.

Dzień 1 marca ustanowiony został Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych ze względu na szczególną symbolikę tej daty, kiedy to przypada rocznica wykonanego w roku 1951 wyroku śmierci na kierownictwie IV Komendy Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”.